جمع‌آوری و نگهداری شیر مادر

جمع‌آوری شیر مادر و نگهداری از آن گاهی به عنوان یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های ذهنی مادران در دوره شیردهی به فرزند تبدیل می‌شود. دلایل مختلفی ممکن است باعث شود که یک مادر نیاز به دوشیدن شیر خود را احساس کند. از جمله برخی این موارد می‌توان به مشغله‌های کاری و اشتغال مادران، نیاز به افزایش شیر مادر، ذخیره‌سازی شیر برای مواقع ضروری یا کمک به نوزادانی که قادر به مکیدن مستقیم سینه مادر نیستند، اشاره کرد. شایان ذکر است، جمع‌آوری و نگهداری شیر مادر این کار نه‌تنها به حفظ تغذیه سالم نوزاد کمک می‌کند، بلکه از مشکلاتی مانند احتقان سینه و کاهش تولید شیر نیز جلوگیری به عمل می‌آورد. شیردوشی و نگهداری آن به مادران این امکان را می‌دهد تا تغذیه نوزاد خود را بهتر مدیریت کنند.

در ادامه این مقاله ضمن بررسی روش‌های مختلفی که برای جمع‌آوری شیر مادر قابل استفاده هستند، به بیانی نکات و ملاحظاتی در خصوص نگهداری شیر مادر برای استفاده‌های بعدی می‌پردازیم. 

روش‌های مختلف جمع‌آوری شیر

 در ادامه به برخی نکات قابل توجه قبل و حین جمع‌آوری شیر مادر اشاره می‌کنیم و همچنین، به بررسی رایج‌ترین روش‌های شیردوشی می‌پردازیم.

نکاتی برای ایجاد آمادگی جهت جمع‌آوری شیر مادر

• برای جمع‌آوری شیر مادر از سینه خود برنامه‌ریزی کنید. معمولاً صبح‌ها به دلیل فراوانی بیشتر شیر برای امر شیردوشی تصویه می‌شود. همچنین، زمان‌های پس از شیردهی به نوزاد نیز برای این امر مناسب است.
• خود را در موقعیتی مناسب قرار داده و آرامش خود را حفظ کنید. فرآیند شیردوشی از هر سینه حدود 15 دقیقه زمان می‌برد، بنابراین، از آمادگی محیط در این مدت اطمینان حاصل کنید. از عواملی که ممکن است موجب تمرکز و تسلط شما بر موضوع مد نظر را کاهش دهند، دوری کنید.
• نظافت را رعایت کنید و از تمیزی دست‌ها، وسائلی که برای جمع‌آوری و نگهداری شیر مادر استفاده می‌شوند، اطمینان حاصل کنید. پیشنهاد می‌شود، ظروف مخصوصی که قرار است برای نگهداری شیر مادر مورد استفاده قرار گیرند، از پیش آماده کرده تا بلافاصله پس از جمع‌آوری، شیر مادر را به این ظروف انتقال دهید. 
• توصیه می‌شود چندین دقیقه پیش از شیردوشی، یک پارچه یا حوله‌ای گرم و لطیف روی سینه خود قرار دهید. این امر موجب تحریک جریان شیر می‌شود. همچنین، استحمام آب گرم پیش از شیردوشی نیز برای تسهیل جمع‌آوری شیر پیشنهاد می‌شود. 
• ماساژ ملایم سینه‌ها پیش از جمع‌آوری شیر و حین فرآیند می‌تواند به جریان بهتر شیر از سینه کمک کند. 

روش‌های جمع‌آوری شیر مادر

در ادامه به معرفی برخی از روش‌های پراستفاده جمع‌آوری شیر مادر می‌پردازیم.

1- روش دستی

این روش، یکی از ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین روش‌های رایج برای جمع‌آوری است که در آن، عمل شیردوشی و جمع‌آوری شیر مادر کاملاً با استفاده از دست و بدون هیچ وسیله‌ای انجام می‌شود. در استفاده از این روش مراحل زیر را مد نظر قرار دهید:

• با انگشت شست و سبابه به ترتیب بالا و پایین سینه خود را با فاصله حدود 2 سانتی‌متر از نوک سینه در دست بگیرید بطوریکه دستتان به شکل C انگلیسی اطراف نوک سینه قرار گیرد.
• انگشتان خود کمی را به سمت قفسه سینه فشار دهید و به آرامی، آن‌ها را به یکدیگر نزدیک کنید. به جای فشار مستقیم نوک سینه، ناحیه دایره‌ای اطراف آن را لمس کنید تا مانع جریان شیر نشوید. 
• پس از چند بار فشردن سینه در این حالت، زاویه دستان خود را تغییر دهید به گونه‌ای که انگشت شست و سبابه شما، سمت راست و چپ اطراف نوک سینه و در فاصله 2 سانتی‌متری آن قرار گیرد و دستتان زیر نوک سینه باشد.
• در وضعیت جدید دست، مجدداً عمل شیردوشی را انجام دهید.
• پس از اطمینان از تخلیه شیر، عمل جمع‌آوری را برای سینه دیگر مجدداً تکرار کنید.

2- استفاده از شیردوش دستی

یکی از روش‌های مقرون‌به‌صرفه و ساده برای جمع‌آوری شیر مادر استفاده از شیردوش‌های دستی است. این ابزار به مادران امکان می‌دهد تا در هر زمان و مکان، به راحتی شیر خود را برای ذخیره‌سازی یا تغذیه نوزاد بدوشند. در این روش، کافی است کاپ قیفی‌شکل یا فلنج (Flange) دستگاه روی سینه مادر قرار گیرد و در ادامه، با فشردن اهرم یا پمپی، بسته به نوع شیردوش، عمل پمپاژ شیر از سینه و جمع‌آوری صورت می‌گیرد. این شیردوش‌ها مجهز به محفظه‌ای هستند که پس از خروج شیر از سینه، شیر مستقیماً به آنجا منتقل می‌شود. برخی از شیردوش‌های دستی دارای سوپاپی یا شیری هستند که جریان که برای کنترل جریان شیر و جلوگیری از بازگشت شیر به سمت عقب پس از مکش مورد استفاده قرار می‌گیرند. 

از جمله مزایای اصلی شیردوش‌های دستی می‌توان به قیمت ارزان‌تر و عدم نیاز آن به برق اشاره کرد. با این وجود، نیاز به فشار دست برای انجام عمل مکش و پمپاژ شیر از جمله مشکلات استفاده از این شیردوش‌ها است. 

3- استفاده از شیردوش برقی

شیر دوش‌های برقی یکی از سریع‌ترین و کارآمدترین روش‌های جمع‌آوری شیر مادر هستند. این دستگاه‌ها با استفاده از نیروی الکتریکی یا باتری، مکش لازم برای خروج شیر از سینه را ایجاد می‌کنند و فرآیند دوشیدن را ساده‌تر و سریع‌تر می‌سازند. 

شیردوش‌های برقی دارای یک موتور الکتریکی هستند که حرکت مکش و رهاسازی شبیه‌سازی‌شده به مکیدن نوزاد را ایجاد می‌کند. استفاده از این وسیله معمولاً شامل مراحل زیر است:

1. قرارگیری فلنج یا کاپ مخصوص روی سینه: کاپ قیفی‌شکل (فلنج) را روی سینه قرار داده و به پوست بچسبانید.
2. ایجاد مکش: با روشن شدن دستگاه، مکش ملایمی ایجاد می‌شود که شیر را از سینه خارج می‌کند. بیشتر مدل‌ها دارای تنظیمات شدت مکش هستند که مادر می‌تواند بر اساس راحتی خود آن را تنظیم کند.
3. انتقال شیر به محفظه: شیر از طریق یک سوپاپ یک‌طرفه به مخزن یا بطری متصل‌شده به شیردوش وارد می‌شود.
4. ذخیره‌سازی شیر: پس از دوشیدن، می‌توانید شیر مادر را مستقیماً در همان بطری مخصوص نگهداری ذخیره کنید.

از جمله اصلی‌ترین مزایای شیردوش برقی سرعت و کارایی بالاتر آن نسبت به روش دستی یا شیردوش‌های دستی است. علاوه بر این، با توجه به اینکه عمل مکش سینه در این روش به صورت خودکار انجام می‌شود، خستگی کمتری را برای مادر ایجاد می‌کند. بعلاوه، بعضی از مدل‌های این نوع شیردوش، قابلیت دوشیدن همزمان از هر دو سینه را دارند که این امر، سرعت جمع‌آوری شیر را افزایش می‌دهد. با این وجود، هزینه این شیردوش‌ها نسبت به شیردوش‌های دستی بالاتر است و این، از جمله اصلی‌ترین معایب آن‌ها در مقابل استفاده از روش‌های سنتی جمع‌آوری شیر مادر با دست یا شیردوش‌های دستی است. 

نگهداری شیر مادر

پس از جمع‌آوری شیر مادر، نگهداری صحیح آن برای حفظ کیفیت و ایمنی شیر بسیار مهم است. در ادامه به بیان نکاتی مهم برای نگهداری شیر مادر می‌پردازیم. 

استفاده از ظروف مناسب برای ذخیره‌سازی

توصیه می‌شود شیر مادر را در بطری‌های شیشه‌ای یا پلاستیکی بدون بیسفنول (BPA) یا کیسه‌های مخصوص ذخیره شیر نگهداری کنید. کیسه‌های نگهداری شیر به طوری طراحی شده‌اند تا فضای کمتری را اشغال کنند و برای استفاده در فریزر مناسب باشند. توجه داشته باشید که هنگام استفاده از کیسه‌های نگهداری شیر مادر، هوای اضافی را قبل از بستن خارج کنید تا فضای کمتری اشغال کند و احتمال فاسد شدن آن کاهش یابد.

چنانچه قصد دارید، شیر جمع‌آوری شده را منجمد کنید، توجه داشته باشید که هنگام فریز کردن، کمی فضای خالی در بالای ظرف مخصوص در نظر گرفته و آن را به طور کامل پر نکنید زیرا شیر هنگام یخ زدن، منبسط می‌شود.

دمای مناسب برای نگهداری شیر مادر

در ادامه، به مدت زمان ایمن برای نگهداری شیر مادر در شرایط مختلف اشاره می‌کنیم:

• در دمای اتاق (تا 25 درجه سانتی‌گراد): حداکثر 4 ساعت
• در یخچال (4 درجه سانتی‌گراد): حداکثر 4 روز
• در فریزر (زیر -18 درجه سانتی‌گراد):  حداکثر 6 ماه

برچسب‌گذاری تاریخ ذخیره‌سازی

هر ظرف یا کیسه شیر را با تاریخ و ساعت دوشیدن شیر برچسب بزنید. همچنین بهتر است هنگام استفاده، ابتدا از شیرهای قدیمی‌تر استفاده کنید تا شیرهای تازه‌تر برای بعد باقی بمانند.

یخ‌زدایی شیر منجمد

شیر را در ظرف آب گرم یا زیر آب گرم روان قرار دهید تا یخ‌زدایی شود. همچنین، از مایکروویو یا آب جوش برای یخ‌زدایی استفاده نکنید. این کار باعث از بین رفتن مواد مغذی شیر می‌شود. علاوه بر این، شیر یخ‌زده‌ای را که کاملاً ذوب شده، حداکثر تا 24 ساعت در یخچال نگه دارید و مجدداً آن را فریز نکنید.

در پایان، جدول زیر شرایط نگهداری شیر مادر در حالات مختلف را نشان می‌دهد.